Boeren, Burgers en Biodiversiteit: de weg vooruit met Herenboeren als kraamkamer

Gepubliceerd op

Ons huidige voedselsysteem heeft een grote impact op het klimaat: het is verantwoordelijk voor een kwart van de wereldwijde CO2-uitstoot. In Nederland lopen we ook aan tegen ecologische grenzen; de stikstofcrisis is voorlopig niet voorbij, er is verlies aan biodiversiteit en de grondkwaliteit verslechtert. Hoewel boeren steeds meer en efficiënter produceren, zijn hun inkomsten slecht en onzeker, door de scheve machtsverhoudingen in het systeem. Het hele voedselsysteem moet dus radicaal op de schop. Maar #hoedan?


Gezondheid centraal

Volgens Riella Hollander, Director Food & Agriculture bij Triodos Investment Management, is de oplossing complex en simpel tegelijk: zet het woord gezondheid centraal.

  • Gezonde voeding, voor iedereen toegankelijk.
  • Gezonde aarde, zodat we het voedsel kunnen produceren.
  • Gezonde machtsverhoudingen, zodat het op een eerlijke wijze kan worden geproduceerd.
  • Het streven is helder, maar de weg ernaartoe des te complexer. Er zijn immers veel spelers en alles hangt met elkaar samen.

Alleen ga je sneller, samen kom je verder
Boeren zijn jarenlang gestimuleerd om te intensiveren. Al op de Landbouwschool leerden ze de vuistregel: elke generatie moet de productie verdubbelen. De afgelopen decennia hebben zij alles op alles gezet om dit te realiseren. Ondertussen dalen de rendementen en hebben veel boeren, ondanks dat zij hevig gesubsidieerd worden, moeite om rond te komen. En dan lezen ze nu in de krant dat zíj de schuldigen zijn van de afnemende waterkwaliteit, biodiversiteit en klimaatverandering, aldus Alex Datema van Boerennatuur. Een derde van de boeren is ervan overtuigd dat circulair werken de toekomst is. Zij zitten echter vast in het huidige systeem.

Volkert Engelsman, directeur van EOSTA en koploper op het gebied van True Pricing, pleit voor een nieuwe winstdefinitie. Een winstdefinitie die niet langer ‘parasitair’ is op mens en milieu en perverse prikkels geeft, maar die externaliteiten en sociale impact meerekent in de prijs.

Daarnaast is er financiële en juridische experimenteerruimte nodig voor boeren en, om te voorkomen dat iedere boer het wiel opnieuw uit gaat vinden, (toegang tot) kennis van duurzaamheid, biodiversiteit en duurzaam grondgebruik.

Ook burgers spelen een belangrijke rol in de transitie: “ik kan doen wat ik doe, omdat er een kleine groep mensen bereid is dat te betalen”, zegt Sytse Gerritsma, biologisch dynamisch melkveehouder. Boeren die nu al nauwelijks rondkomen, kunnen niet opeens minder gaan produceren tegen dezelfde lage prijs. Burgers zullen dus bereid moeten zijn meer te betalen voor duurzame producten.

Herenboeren
Er zijn steeds meer initiatieven, ‘kraamkamers’ voor een systeem dat wél werkt. Zo ook Herenboeren Nederland. Toen Geert van de Veer, oprichter en directeur van Stichting Herenboeren NL in 2012 begon, had hij een lijstje met uitdagingen: meer biodiversiteit, beter grondgebruik, het verkleinen van het gat tussen boer en burger en het verkleinen van de financiële afhankelijkheid van boeren van de bank en subsidies. Hij ontwikkelde een systeem dat antwoord geeft op al die uitdagingen: de Herenboeren.

Herenboerderijen zijn kleinschalige gemengde boerderijen op gepachte grond, dat in eigendom is van ruim 200 huishoudens; de Herenboeren. Samen hebben zij een boer in loondienst, die hen zo duurzaam mogelijk van voedsel voorziet. Na een eenmalige investering van 2000 euro per huishouden om de boerderij op te zetten, betalen de Herenboeren gemiddeld een tientje per persoon per week voor hun groente, fruit en vlees. Zo voedt één Herenboerderij op duurzame wijze 200 huishoudens en biedt het de boer een goed en stabiel inkomen. Naast de productie van voedsel, landschapsherstel en grotere biodiversiteit, vergroten Herenboerderijen ook de betrokkenheid en relatie van de mens tot de natuur, eten en de boer.

Er zijn inmiddels twee Herenboerderijen geopend. Op dit moment is Herenboeren naarstig op zoek naar derdengelden* om het business model te bestendigen voor opschaling. In 2020 worden de volgende vier Herenboeren geopend en de beweging groeit ondertussen explosief: er zijn tientallen aanvragen voor het opzetten van Herenboerderijen in binnen- en buitenland.


#hoedan
Een systeemtransitie is enorm complex. Er is geen pasklare oplossing, geen roadmap die je stap voor stap kunt volgen. Het aanpakken van deze transitie roept om samenwerkingsverbanden waarin boeren, overheden, banken, retailers en kennisinstellingen samenwerken, samen leren en oplossingen co-creëren. Wij noemen dit publiek-private ecosystemen. Een samenwerkingsvorm waarin je gebruik maakt van ieders kracht en samen toewerkt naar een verandering die integraal is en zorgt voor 100% relevantie voor álle stakeholders: boeren, consumenten, bedrijven, maar vooral ook milieu en maatschappij.

Dit artikel is geschreven door Kirkman Company, partner van Purpose Accounting Collective (PACC). PACC biedt vanuit het collectief de kennis en expertise voor ondernemers die hun maatschappelijke impact willen verankeren in hun organisatie. Korte lijnen, snel schakelen en een gezamenlijke missie waarmee wij klanten beter integraal kunnen bedienen.